 |
| 謝媽延像 |
在讀西堤華人歷史時，經常可以看到謝媽延的名字，但其究竟為何人？除了我們熟知的兩彰小學堂（閩漳小學校）中法中學的創辦人外，他在越南的其他建樹為何呢？現存廈門華僑博物館的謝媽延（謝壽山）的墓誌銘，概略的述說了他的一生。
謝媽延名媽延，字壽山，諱洪棉。原籍福建海澄縣之三都水頭社，同治元年(1862)壬戊七月初四日生於東印度之巴達維亞，民國二十九年(1940)庚辰六月二十九日終於堤岸梅山街私邸，享壽七十九歲。葬于嘉定省富壽村之明德堂墳場。清政府封加按察使司銜、一品封典法。法政府授給一等文學勳章、五等榮光勳章。國民政府頒封三等嘉禾章。有子八人，清沁，清淋，清源，清淞，清澄、清池，清浩，清江。
赴越經營米業
幼失母，隨父歸國于廈門就學，兼習英文。及長成家後，前往越南經營米業，即在堤岸市成立萬源米行。三年之後，買下要停業的一家法商機器碾米廠，改名為華商萬益源機器有限公司。而後，在堤岸平東地方重新購地訂購新式機器，建新廠，三年後竣工，號為華商萬豐源公司，規模宏大。又在新加坡開設分公司，于香港成立福源米行及福海輪船公司，行駛港越各埠貿易。所及東達港、滬、日本，南及菲律賓、星洲、荷屬東印度。
熱心公益及教育
當時，在堤岸素急公益，熱心教育。前清光緒年間開辦順直賑捐，以君輸賑甚力，部議獎敘得旨加按察使司銜，賞戴花翎，給予三代從一品封典。清季，集結閩商在堤岸辦閩漳小學校，繼又首捐巨貲並得僑友及居留政府貲助，首辦中法中學。法政府授給一等文學勳章。民國十年華北大饑，君發起與諸米業鉅賈專輪運米赴災區散賑，存活甚眾。事後稽滑大總統給獎三等嘉禾章。民十三年，以閩漳學校狹幅，又倡議建築福建學校，以宏造就。溯自辦始閩漳學校以迄福建學校，數十年中學生皆可免費就學，受惠者眾。
「閩漳兩等小學堂」，最初設在堤岸哈特曼街（Rue de Cay Mai, 現址為: Hà Chương Congregation, 802 Nguyễn Trãi - District 5）的霞漳會館為校舍，是越南歷史最悠久的華僑學校。
歷任福建幫長、堤岸市政廳參事、閩漳福建中法學校董事長。法政府以公旅越五十餘年而能為大眾福利特獎給五等榮光勳章，論者謂旅越得授此章者計三，可謂華僑中有數人物也。
歷任福建幫長、堤岸市政廳參事、閩漳福建中法學校董事長。法政府以公旅越五十餘年而能為大眾福利特獎給五等榮光勳章，論者謂旅越得授此章者計三，可謂華僑中有數人物也。
謝君壽山墓表全文
越南與我西南邊徼接壤。數百年來我漳泉之人航海而往，開拓經營，爰立家室，屹然為彼中之望者大有其人，如謝君壽山是也。君原籍福建海澄縣之三都水頭社，先世僑東印度之巴達維亞，故君生長海外。幼失母，隨父歸國于廈門就學，兼習英文。以越南產米之國，地濱海，便於轉輸，大可發展，既冠、有室，遂請于父南渡。越居數年饒有積蓄，即在堤岸市剙立萬源米行。越三年，會有法商機器碾米廠自動停業，君乘機集股購之，改為華商萬益源機器有限公司。總其務垂十年，嗣以是廠為地勢所限，未能擴大集股，就堤岸平東地方重新購地訂購新式機器，從事建築，迄三年始告成，號為華商萬豐源公司，而規模宏大矣。复於星洲開設支行，于香港成立福源米行及福海輪船公司，行駛港越各埠貿易。所及東達港、滬、日本，南及菲律賓、星洲、荷屬東印度。稱盛一時。君又別具眼光，於堤岸市內荒蕪沮如之地建設。為時未幾，崇樓愛宇羅列，蔚為繁盛，其識力之過人有若此者。素急公益，熱心教育。前清光緒年間開辦順直賑捐，以君輸賑甚力，部議獎敘得旨加按察使司銜，賞戴花翎，給予三代從一品封典。清季，集同志在越剙辦閩漳小學校，繼又首捐巨貲並得僑友及居留政府貲助，首剙中法中學。法政府授給一等文學勳章。民國十年華北大饑，君發起與諸米業钜賈專輪運米赴災區散賑，存活甚眾。事後稽滑大總統給獎三等嘉禾章。民十三年，以閩漳學校狹幅，又倡議建築福建學校，以宏造就。溯自剙始閩漳學校以迄福建學校，數十年中學生皆可免費就學，得君之惠為多。君之族中子弟有志向學者輒夥之，或遣至法京留學，多有畢業專科，歸為國用者。君亦絕不以為德。歷任福建幫長、堤岸市政廳參事、閩漳福建中法學校董事長。法政府以公旅越五十餘年而能為大眾福利特獎給五等榮光勳章，論者謂旅越得授此章者計三，可謂華僑中有數人物也。君于慈善之事知無不為，而天性甚摯。生母莊太夫人葬于巴達維亞。民二十八年挈子清淞乘荷國航機飛渡東印度祭掃事畢返越，猶以故鄉墳墓未得歸省為憾。體素健，晚年雙瞳微×，言刮之，旋得肝疾，以民國二十九年庚辰六月二十九日終於堤岸梅山街私邸，距生同治元年壬戊七月初四日享壽七十有九歲。越七日，葬于嘉定省富壽村之明德堂墳場。君諱洪棉，一名媽延，壽山其字也。配周夫人、繼配鄧夫人，均先卒。有子男八人，長清沁，娶林，均歿；次清淋，娶邱，居於鄉；次清源，殤；次清淞，娶江；次清澄、次清池，娶薛；清浩娶林，清江娶李，均在越。女四人、孫男十三人：炳朗，丕振、丕盛、丕贊、丕聰、繼興、丕嘉、丕健、丕叻、丕顯、丕成、丕茗、丕繼。孫女十七人，曾孫二人，經國、衛國。君歿之越年，清淞具行狀，因友人黃君鐵叟郵書，屬為墓表。唯君在越建樹甚卓，不待表而始彰。然越自隸於法，僑越者率多歐化，棄捐一切，偏重物質，有如學步邯鄲，未成而失其故步者往往而有。君雖因時設施，亦利用機器與歐人相爭逐，而獨能不漓其天性，篤於所生，年及耆矣猶冒險航空渡長洋，以展親墓，是其孝思之至，可轉移習俗而不為習俗所轉移矣。故特著之以表，以為僑越諸君子取法焉。
中華民國三十年歲次辛巳二月穀旦
南安吳增 拜撰
南安黃毓青拜書
參考資料
Chinese Southern Diaspora Studies, Volume 4, 2010
南方華裔研究雑志第四卷, 2010
https://chl-old.anu.edu.au/publications/csds/csds2010/23-8C_CSDS_2010_Tjia_inscription.pdf
http://saigoncholon.blogspot.tw/2014/10/blog-post.html
Tja Ma Yeng (Tạ Mã Điền) là người Phúc Kiến, sinh năm 1862 ở Batavia (Java) và mất năm 1940 trong nhà ông ở đường Mai Sơn, Chợ Lớn và được chôn ở nghĩa địa Minh Đức ở Phú Thọ.
Sau khi mẹ mất, thi ve Hạ Môn sinh song và học tiếng An vói bà. Trước khi đến Chợ Lớn làm ăn vào năm 1885, ông đã kết hôn ở Phúc Kiến. Sau này Ông là bang trưởng bang Phúc Kiến Chợ Lớn.
Khởi đầu ông lập công ty buôn bán gạo “Ban Guan” (Vạn Nguyên萬源米行), gia nhập quốc tịch Pháp năm 1905 và sau đó mua lại một nhà máy xay lúa chạy bằng hơi nước của một công ty Pháp (của ông Andrew Spooner trước kia) sắp sửa phải đóng cửa, Ông đặt lại tên nhà máy là Ban Aik Guan Steam Rice Mill Cọ Ltd（萬益源機器有限公司）, còn lại chi nhánh tài Singapore.
Sau đó Tạ Mã Điền thấy nhà máy Ban Aik Guan Steam Rice Mill vẫn còn nhỏ. Để phát triển thêm, ông mua đất ở dọc bến Bình Đông và xây một nhà máy lớn hơn trang bị với máy xay lúa mới và đặt tên nhà máy mới này là “Ban Hong Guan” 華商萬豐源公司. Ông còn có cơ sở mua bán lúa và nhà máy xay lúa nhỏ ở 231 quai de Mytho là Bến Lê Quang Liêm. Ông muốn mở rộng kinh doanh tại khu vực Đông Nam Á, Ông đén Hồng Kông lạp công ty “Hock Guan Hong” 福源米行và Công ty vận chuyển Hock Hai福海輪船公司 làm xuất khẩu gạo. Thương mại khắp Hồng Kông, Thượng Hải, Nhật Bản, Nam và Philippines, Singapore, Đông Ấn Hà Lan. Ngoài ra ông còn sở hữu hai tàu vận tải hơi nước và rất nhiều nhà cửa ở Saigon và Chợ Lớn.
Ông là người thành lập trường tiểu học Mân Chương (tại Hà Chương hội quán, Rue de Cay Mai) vào năm 1909, đó là trường tiểu học cũ nhất ở Chợ Lớn. Sao đó, ông còn thành lập trường trung học Pháp Hoa (Lycée Franco-Chinois), sau này gọi là trường Bác Áị Học Viện.
Trường trung học Pháp Hoa (Lycée Franco-Chinois Trung Học Pháp-Hoa) chỉ dành cho người Hoa học vì thực dân Pháp thời bấy giờ sợ người Hoa gởi con sang Nhật và Hong Kong du học do phong Trào Đông Du thời bấy giờ nên Pháp muốn người Hoa cho con học ở Vietnam. Mãi sau khi Pháp rút về nước 1954 Lycée Franco-Chinois được đổi tên là Collège Fraternité và cho người Việt học. Chính phủ Pháp trao tặng ông “Offieier de l’Instruction publique” và “Chevalier de la Legion d’Honneur”.
